АЭС: болу немесе болмауды Қазақстан халқы шешеді

von

21 августа, 2024

Алматыда атом энергетикасын дамыту перспективалары мен Қазақстанда атом электр станциясын салу мүмкіндігін қоғамдық талқылау өтті. Бейбіт атомдарды қолдануды жақтаушыларға да, қарсыластарға да диалог алаңы ұсынылды. Осылайша, сарапшылар, қоғам қайраткерлері мен қала белсенділері Қазақстандағы атом электр станциясын салу туралы өз көзқарастарын барынша ашық және ашық түрде ортаға салды.

Еске салайық, маусым айының соңында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанда ағымдағы жылдың күзінде өтетін атом электр станциясын (АЭС) салу туралы референдум өтетінін жариялаған болатын. Атом электр станциясының болашақ тағдырын Қазақстан халқы шешуі тиіс.

Елбасының айтуынша, тұрақты энергиямен қамтамасыз етусіз экономиканы дамыту мүмкін емес: «Сондықтан мен атом электр станциясын салу мәселесін пысықтауды тапсырдым. Қазіргі уақытта әртүрлі пікірлер айтылып, кеңінен талқылау жүріп жатыр. Бұл үдеріске бұқаралық ақпарат құралдары да белсене қатысуы керек. Расында да, елімізде атом энергетикасын дамытуға зор мүмкіндіктер бар. Оларды дұрыс және тиімді пайдалану маңызды. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешімді халық қабылдайды».

Отырысты қалалық қоғамдық кеңестің мүшесі Борис Жапаров, Алматы Азаматтық альянсының төрағасы Қайыржан Әбдіхалықов және Қазақстанның Азаматтық альянсының президенті Бану Нұрғазиева жүргізіп, атом электр станциясын салуды жақтайтын негізгі дәлелдер – өткір тапшылықты мен бүгінгі күні электр энергиясының, сондай-ақ көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларының болуы айтты. Олар қоршаған ортаға және қазақстандықтардың денсаулығына орасан зор зиян келтіріп қана қоймай, объективті тозудың салдарынан жақын арада істен шығу қаупін төндіреді. Сонда жаңа электр станциялары қандай болуы керек? Күн, жел немесе ядролық –
сарапшылар мен қоғам қайраткерлері бұл сұрақтарға жауап беруге тырысты.

Энергия тапшылығы өндіріске кедергі болмауы керек

Талқылауды ашқан еліміздегі ең ірі қоғамдық ұйымның жетекшісі Бану Ғаниқызы екі жыл бұрын АЭС салу тақырыбын көтергендерін атап өтті.

– Өткен жылы алғаш қоғамдық талқылаулар өткен Үлкен ауылында өзім болып, жергілікті халықтың пікірін тыңдадым. Айтайын дегенім, тұрғындар өзгерістер мен атом электр станциясының салынуын көп жылдар бойы күтті. Атом энергетикасы туралы айтатын болсақ, бұл қазіргі таңда әлемнің ең дамыған елдері қолданатын жасыл технологиялар, жасыл энергия… Бірінші орында 96 ядролық реактор бар АҚШ, екінші орында Францияға тиесілі (56 реактор), одан басқа еуропалық мемлекеттер ядролық энергияны, жақын маңдағылар сатып алады. Онда неге біз уран қоры бойынша екінші орында, оны өндіруде бірінші орында тұра тұра, әлі күнге дейін ядролық энергиясыз отырмыз? Бұл ең алдымен жасыл энергия және дамыған экономика екенін түсінуіміз керек.

Сондай-ақ «Қазахстанские атомные электрические станции» АҚ бас директоры Тимур Жантикин Қазақстанда атом электр станцияларын салуға дайындық бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстармен және атом генерациясының артықшылықтарымен таныстырды:

– Үкіметтің тапсырмасы бойынша біз екі ауданды – Шығыс Қазақстандағы Курчатов қаласын және екінші учаске – Алматы облысындағы Үлкен ауылын зерттедік. МАГАТЭ ұсынымдары мен Қазақстан Республикасының қолданыстағы стандарттары негізінде екі аймақ атом электр станцияларын орналастыруға жарамды…

Жан-жақты талдаудан кейін төрт құрылыс ұсынысы таңдалды. Осылайша, Қытай, Ресей, Оңтүстік Корея және Франция жобалары ең қолайлы және қауіпсіз болды.

– Бүгінде инвестициялық қоржында көптеген жобалар бар, бірақ энергия жеткіліксіз. Базалық генерацияны қамтамасыз ету кезінде елдің инвестициялық тартымдылығы айтарлықтай артады. Қазақстанда бұл көмір, климаттық күн тәртібіне байланысты оны азайту керек. Сондықтан оны бір нәрсемен ауыстыру керек. Ал біздің ел үшін бұл ядролық, өйткені ядролық инфрақұрылым бар, – деп түйіндеді Тимур Жантикин.

Климаттың өзгеруімен күресу мүмкіндігі

Өз кезегінде Энергетика және жасыл технологиялар институтының директоры Айнұр Бегімбетова Қазақстанға да тән климаттың өзгеруі тенденциясын айтты.

– Дүние жүзіндегі климатологтар орташа жылдық температураның жылыну үрдісін атап өтеді. Ал Қазақстанда мынаны көріп отырсыздар – дала мен орман өрттері, аптап ыстық пен қарсыз қыс оқиғалары жиілеп кетті. Және бұл қорқынышты. Отандық ғалымдардың есебіне сәйкес, Қазақстанда орташа жылдық температура 2010 жылмен салыстырғанда Цельсий бойынша 7 градусқа жоғарылаған. Небәрі 1 градус болуы керек нормадан асып кеттік.Бүкіл әлемдік қоғамдастықты климаттың жылынуы алаңдатып отыр, бұл ең алдымен жылу электр станцияларының парниктік газдар шығарындыларынан туындайды. Сондықтан тұрақты даму мақсаттары үшін таза энергияға қолжетімділікті қамтамасыз ету маңызды және оны атом электр станцияларын салу арқылы шешуге болады. Қазақстан халқы, өкінішке орай, ядролық генерацияның дамуына теріс көзқараспен қарайды, бұл бірінші кезекте сенімді білікті ақпараттың болмауына байланысты. Климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық топтың мәліметі бойынша, атом электр станцияларының бүкіл өмірлік циклі ішінде шығарылатын СО2 11 тоннаны құрайды. Салыстыру үшін, көмірден – 820 тонна, күннен – 40 тонна. Осыған байланысты атом электр станциялары климаттың өзгеруімен күресудің ұтымды нұсқасы болып табылады.

Өз кезегінде Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының бас директоры Ерлан Батырбеков қазіргі уақытта қауіпсіздік мәселелері бірінші орында тұрғанын, бұл қолданыстағы атом электр станцияларын ауқымды жаңғыртуға және перспективалық реакторлық станциялардың жобаларына елеулі өзгерістер енгізуге әкеліп соқтырғанын айтты.

Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану мәселелері де назардан тыс қалған жоқ.

ҚР Энергетика министрлігінің Атом энергетикасы және өнеркәсіп департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мүрсалова түсіндіргендей, бүгінде Қазақстанда жаңартылатын энергия секторы белсенді дамып келеді, үкімет оларды өндірудің бағасын төмендету бойынша барлық шараларды қабылдады және осы мақсат 2025 жылға дейін белгіленді, қазірдің өзінде қол жеткізілді – атап айтқанда ЖЭК өндірудің 6 пайызы. Бұл ретте реттеушілік әлеуеттерді дамыту қажет… Бірақ, өкінішке орай, бұл тұрақсыз энергия көздері. Жел немесе күн болмаған кезде электр энергиясы болмайды. Жел әлеуеті жақсы өңірлердің өзінде бұл белгіленген қуаттылықтың 35-40, ең көбі 41-42 пайызын құрайды. Және бұл өте жақсы көрсеткіштер. Күн электр станциясы үшін орташа орнатылған қуатты пайдалану коэффициенті небәрі 18 пайызды құрайды. Осыған байланысты елді тұрақты энергия көзімен қамтамасыз ету маңызды. Ең көп уақыттарда бізде электр қуаты жетпейді, оны шекаралас елдерден сатып алуға тура келеді.

Айта кетейік, шара ашық микрофон форматында өтіп, тұрғындарға мамандарға сұрақтарын тікелей қоюға мүмкіндік берді.

Сұрақ-жауап барысында Үлкен ауылының әкімі болып 21 жыл қызмет еткен Болатай Рахимов осыдан 28 жыл бұрын МАГАТЭ комиссиясы осы ауданда атом электр станциясын салудың орындылығын атап өткенін еске салды.

«Жанашыр» халықаралық қоғамдық қорының президенті Жаңыл Әпетова АЭС құрылысын қолдады. Ол шетелдік ақпаратты зерделеу барысында әлемнің 32 еліндегі 400-ден астам атом электр станциясының сәтті жұмыс істеп тұрғанын байқағанын атап өтті.

Еңбек сіңірген инженер-энергетик Бақытжан Жақсалиев Қазақстанның қолданыстағы энергетикалық кешені елді электр энергиясымен қамтамасыз етудегі маңызды міндеттерді толық шешуге қауқарсыз екенін атап өтті. Ол тек теңгерімді электр энергиясын өндіру ғана ағымдағы қажеттіліктерді қанағаттандыра алатынын атап өтті.

Эмоционалды сәттерге қарамастан, кездесу барысында пікірталасқа қатысушылардың барлық сұрақтарына жауап бере отырып, Қазақстандағы атом электр станциясын салудың негізгі аспектілерін егжей-тегжейлі түсіндіруге мүмкіндік берген сындарлы диалог өтті.